︎

De Hemelse Tuin: Van kinderboerderij naar circulair stadslandbouwlaboratorium

In Amsterdam-Oost heeft Studio Valkenier een voormalige kinderboerderij getransformeerd tot een experimentele stadslandbouwboerderij: De Hemelse Tuin. Het project, gelegen op het terrein van Jeugdland, is ontwikkeld in samenwerking met initiatiefnemer Roos Kuipers en fungeert als een levend leerlandschap waarin stadsnatuur, educatie, inclusiviteit en circulair bouwen elkaar versterken.

Studio Valkenier, ontwierp De Hemelse Tuin als een plek waar architectuur, ecologie en maatschappelijke betrokkenheid elkaar versterken. Wat begon als een plek voor kinderdieren is nu uitgegroeid tot een geïntegreerde ruimte voor zintuiglijke educatie, ecologische voedselproductie, sociale interactie en duurzame architectuur. De Hemelse Tuin fungeert als een proeftuin waarin de elementen aarde, lucht, vuur, water en licht niet slechts symbolisch, maar fysiek en ruimtelijk zijn geïntegreerd.

Stedelijke leeromgeving

Het ontwerp vertrekt vanuit het idee dat educatie niet gebonden hoeft te zijn aan klaslokalen, maar zich juist krachtig kan manifesteren in de buitenruimte. De tuin is ingericht als een actieve leeromgeving: voedselroutes leiden bezoekers langs eetbare bloemen, kruidenbedden en fruitbomen. Kinderen koken met oogst uit de tuin, maken jam, en leren ambachten in contexten die direct verbonden zijn met de natuurlijke omgeving.

Centraal in het plan staat de vernieuwde boerderij, die functioneert als transparante, multifunctionele ruimte. Hier zijn een keuken, winkel, expositieruimte en workshopzone ondergebracht. Het interieur is bewust open gehouden, met zichtlijnen naar buiten en een directe verbinding tussen binnen en buiten. De tuin loopt letterlijk door in het gebouw via een blotevoetenpad en een zintuigenpad, beide ontworpen om de fysieke ervaring van de aarde te versterken.

Sociaal-ruimtelijke schakeling

De Hemelse Tuin is niet alleen een plek voor kinderen, maar voor de hele wijk. Door culturele kookworkshops, gezamenlijke diners en educatieve activiteiten ontstaat een dynamisch samenspel tussen generaties, culturen en disciplines. Het gebouw biedt ruimte voor informele ontmoeting, participatief gebruik en maatschappelijke betrokkenheid. Werkplekken in de keuken, winkel of ontvangstzone zijn laagdrempelig toegankelijk voor wijkbewoners en vrijwilligers.

Lokale ondernemers worden actief betrokken bij het project: oogst uit de tuin stroomt naar buurtwinkels en horeca, terwijl ingrediënten uit de omgeving terugvloeien naar de keuken van De Hemelse Tuin. Zo ontstaat een korte, circulaire voedselketen waarin lokale samenwerking de sociale infrastructuur versterkt.

Architectuur als educatief middel

Het gebouw is in zijn totaliteit opgevat als leerobject voor natuurinclusief en circulair bouwen. De gevel is bekleed met ruw stadshout, afkomstig uit het Amsterdamse Bos. Door de planken ongeschaafd te laten en de sporen van bewerking zichtbaar te houden, toont het gebouw het verhaal van materiaalherkomst en verwerking — van boom tot plank. In totaal zijn 954 planken met een lengte van 1130 meter toegepast in een gevarieerd gevelpatroon.

Het dak is voorzien van kruidenrijke vegetatie, die overloopt in een houten gevelstructuur waar diverse klimplanten doorheen zullen groeien. Deze groene overgang verzacht de grens tussen gebouw en tuin en draagt bij aan biodiversiteit. Nestkasten voor mezen, vliegenvangers en gierzwaluwen zijn strategisch geplaatst in de gevel, met speciaal aandacht voor microklimaat en oriëntatie.

Regenwater als beleving

Een regenwateropvangsysteem is geïntegreerd in het ontwerp. Water dat het groene dak niet vasthoudt, stroomt via regenkettingen naar regentonnen en wordt zichtbaar doorgeleid naar een wadi in de tuin. Regenwater wordt gebruikt voor bewatering van planten in en rondom het gebouw, en maakt tegelijkertijd deel uit van de zintuiglijke ervaring: het geluid, de koelte en de zichtbare stroom dragen bij aan het ritme van de plek.

Bij regen verandert het blotevoetenpad bovendien in een extra dynamische beleving: regenwater stroomt vanaf het dak direct het pad op, waarmee natuurlijke processen direct voelbaar worden gemaakt voor gebruikers.

Binnenruimte en materialiteit

Binnenin biedt het gebouw een open plattegrond met multifunctionele zones. De houten constructie is zichtbaar gehouden en dient als drager voor klimplanten, die vanaf zowel de begane grond als de eerste verdieping zichtbaar zijn. Horizontale lichtstroken in de dakranden reflecteren ochtendlicht op de schuine dakkap, terwijl witte binnenwanden fungeren als projectievlak voor het spel van licht en schaduw.

Een centrale massakachel vormt in de winter het hart van de ruimte. De warmtebron is niet alleen functioneel, maar ook sociaal: de kachel fungeert als tribune waarop kinderen kunnen klauteren en volwassenen kunnen zitten. Zo wordt de haard opnieuw gedefinieerd als verzamelplek voor verhalen, lessen en ontmoeting.

Integratie en toekomstvisie

De Hemelse Tuin is meer dan een gebouw of tuin — het is een visie op hoe ruimtelijke kwaliteit, ecologische principes en sociaal ontwerp kunnen samensmelten in een educatieve stedelijke context. Door fysieke beleving, maakonderwijs en circulaire architectuur te integreren in één project, biedt De Hemelse Tuin een blauwdruk voor de toekomst van publieke ruimte: adaptief, betekenisvol en inclusief.

Het project laat zien dat duurzaamheid niet abstract hoeft te zijn, maar tastbaar, ervaarbaar en lokaal verankerd. Een leerlandschap dat niet uitlegt wat duurzaamheid is, maar het laat voelen.